11 listopada 1918 roku marszałek francuski F. Foch w imieniu państw sprzymierzonych podyktował delegacji niemieckiej warunki zakończenia działań wojennych. Niemcy podpisały rozejm. Było to w wagonie kolejowym niedaleko Compiègne pod Paryżem. W ten sposób zakończyła się I wojna światowa. Brały w niej udział 33 państwa; w czasie jej trwania zmobilizowano 70 milionów ludzi, 10 milionów poniosło śmierć, a prawie 20 milionów zostało rannych. Upadły 3 cesarstwa, zniszczono dorobek, na który pracowały całe pokolenia. Po wojnie zawarto nowe traktaty pokojowe, zmieniły się granice państwowe oraz formy rządów.

Dzień 11 listopada 1918 roku był przełomowym momentem w dziejach Europy, ale przede wszystkim w dziejach Polski. Po 123 latach niewoli narodowej i powstańczych zrywów wolnościowych Polska odzyskała niepodległość. Nadeszła upragniona wolność. 10 listopada 1918 roku do kraju powrócił Józef Piłsudski, od lipca 1917 roku internowany przez Niemców w Magdeburgu. 11 listopada Rada Regencyjna przekazała mu naczelne dowództwo polskich sił zbrojnych. W Warszawie rozpoczęło się, trwające już w innych miastach, rozbrajanie wojsk okupacyjnych.

Dzień 11 listopada został ustanowiony – ustawą Sejmu Rzeczpospolitej z 1937 roku – polskim świętem narodowym i pozostawał oficjalnie świętem państwowym RP do roku 1944. W roku 1945 komunistyczne władze PRL jako święto państwowe ustanowiły dzień 22 lipca. Święto Niepodległości, obchodzone 11 listopada, zostało przywrócone przez Sejm RP dopiero w roku 1989. W tym dniu Polska oddaje też hołd marszałkowi Józefowi Piłsudskiemu, spoczywającemu w krypcie pod wieżą Srebrnych Dzwonów w podziemiach Katedry Wawelskiej.

Ten szczególny dzień skłania do refleksji na temat patriotyzmu. W godnym i uroczystym przeżyciu tego święta pomaga nam udział w Liturgii Eucharystycznej. Uroczystości z okazji Narodowego Święta Niepodległości odbędą się w środę w całej Polsce. Będą to apele pamięci, koncerty, składanie wieńców, śpiewanie pieśni patriotycznych, jak chociażby 58. Lekcja Śpiewania na Rynku Głównym w Krakowie. Muzeum Piłsudskiego w Sulejówku organizuje w tym roku już po raz trzeci akcję z kartkami świątecznymi.

Centralne obchody Święta Niepodległości odbywają się w Warszawie i są transmitowane przez radio i telewizję. Oglądamy wówczas wspaniałe defilady wojskowe i widzimy, jak oficjalne delegacje składają kwiaty. W tym roku z udziałem nowego Prezydenta Pana Andrzeja Dudy odbędzie się uroczysta odprawa wart i złożenie wieńca przy Grobie Nieznanego Żołnierza. Ulicami Warszawy przejdzie też Marsz Niepodległości, a w Muzeum Powstania Warszawskiego odbędzie się VII Koncert Niepodległości, zaś Muzeum Historii Polski uczci święto 10. Przystankiem Niepodległości. W tym dniu – jak co roku – w Bazylice Archikatedralnej na Starym Mieście i w Katedrze Wojska Polskiego w Warszawie odprawione zostaną Msze św. za Ojczyznę. Modlitwy za poległych w obronie Ojczyzny zanoszone są też w innych świątyniach w kraju, w tym w katedrze na Wawelu. W Krakowie, jak co roku, będzie jeździł Tramwaj Patriotyczny. W całej Polsce organizowane są także uroczyste apele żołnierskie i harcerskie, pod pomnikami bohaterów narodowych składane są kwiaty i palone są znicze na grobach żołnierzy. Gmachy państwowe, domy oraz ulice dekorowane są polskimi flagami. Dzień ten staje się dla wielu osób lekcją patriotyzmu.

Patriotyzm jest obowiązkiem obywatelskim

Patriotyzm to indywidualna i społeczna postawa, oznaczająca przywiązanie i miłość do własnej ojczyzny. Obejmuje on przeszłość, teraźniejszość i przyszłość kraju.

Obecnie w Polsce zmienia się struktura życia społecznego. Nasza Ojczyzna przeżywa rozmaite przeobrażenia, ale patriotyzm ciągle powinien stać na straży godności naszego Narodu, jego kultury i obyczajów, czyli dziedzictwa naszych ojców. Dziś na forum publicznym mało się pisze i mówi o patriotyzmie. W mediach prawie nie ma dyskusji na ten temat. Ludzie zapytani, czy czują się patriotami, zazwyczaj odpowiadają, że tak i z pewnością nie jest to deklaracja bez pokrycia. Patriotyzm jest jednym z podstawowych obowiązków obywatelskich. Przychodzimy na świat w konkretnej ojczyźnie, pochodzimy z określonego terytorium kulturowego, mamy swój język i tradycję, a nawet specyficzną mentalność. Nie bez wpływu na naszą świadomość indywidualną i narodową jest to, gdzie się wychowujemy, jakie czytamy książki, jakiej słuchamy muzyki, jakie przedstawienia teatralne oglądamy i jakie odwiedzamy muzea czy kto jest dla nas bohaterem narodowym. Zawsze wyrastamy i otrzymujemy (bądź nie) patriotyczne wychowanie na konkretnym podłożu kulturowym.

Patriotyzm nie jest nieuporządkowaną miłością ziemi

Patriotyzm nie ogranicza się do miłości własnej ziemi, choć utrata ojczystego terytorium z pewnością jest wielkim nieszczęściem, o czym świadczą dramatyczne dzieje naszego Narodu. Patriotyzm jest wartością ponadustrojową, ponadpartyjną, ponadklasową. Jego najpełniejszym sprawdzianem są czyny podjęte dla ojczyzny, a nie wypowiadane słowa, choćby najpiękniejsze.

Współcześnie słowo patriotyzm nierzadko pojawia się w kontekście nacjonalizmu. Jednak pierwszeństwo miłości ojczyzny przed innymi krajami nie może być traktowane jako ksenofobia czy nacjonalizm. Taki pogląd bierze się stąd, że niektórzy niesłusznie myślą, iż dbać w pierwszej mierze o ojczyznę jest czymś złym, podczas gdy naturalne jest, że najpierw dba się o swoją rodzinę, a później o przyjaciół czy znajomych. Jednak w patriotyzmie nie ma miejsca na nienawiść innych narodów – bałwochwalczy kult swego narodu nie jest prawdziwą miłością ojczyzny. Patriota kocha swoją ojczyznę, mimo że dostrzega wady swoich rodaków, tak jak kocha się swoich bliskich, mimo ich niedoskonałości. Natomiast nacjonalista uważa, że jego naród jest najlepszy, wywyższa go ponad inne i częstokroć wiąże się to z nienawiścią do innych narodów. Zawsze potrzebny jest wysiłek, aby nie ulec uprzedzeniom i pogardzie dla obcych. Patriotyzm to miłość ojczyzny, a ojczyzna to ludzie, kultura, historia, religia, obyczaje, w których wyrośliśmy; i wiele innych ważnych spraw.

Patriotyzm urzeczywistnia się w rozmaity sposób

Ojczyznę zwykle porównuje się do matki, która daje życie i troszczy się o rozwój swych dzieci. Patriotyzm zaś porównuje się do miłości rodziny. Patriota wcale nie musi wszystkim obwieszczać, że nim jest, tak jak nie mówi się kilka razy dziennie, że kocha się rodziców, ale po prostu się im służy. Miłość ojczyzny to nie chwilowe wzruszenie, ale uczciwa i twórcza praca dla niej, jak również rzetelne zdobywanie wiedzy, odpowiedzialność w polityce, dbałość o język ojczysty w mowie i w piśmie, troska o rodzinę, szacunek dla tradycji, dla wartości narodowych i chrześcijańskich oraz zdolność ponoszenia codziennych ofiar. Patriotyzm to także pamięć o przodkach, zainteresowanie rodzimą kulturą, historią i teraźniejszością. Przejawia się on również w trosce o dobre imię ojczyzny, o jej godność. Heroiczne czyny wymagane są rzadko. Patriotą nie jest się tylko podczas wielkich zagrożeń, ale jest się nim także na co dzień wtedy, gdy szanuje się symbole narodowe, kiedy pamięta się o ważnych wydarzeniach, rocznicach – jak chociażby o 97. rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości. Patriotyzm nie musi kojarzyć się z weteranami, orderami czy z natchnionym romantycznym poetą. Patriotyzm to miłość, a miłość to wierność w służbie. Jezuita ks. Piotr Skarga tak się modlił: Wszechmogący, Wieczny Boże, spuść nam szeroką i głęboką miłość ku braciom i najmilszej matce, Ojczyźnie naszej, byśmy jej i ludowi Twemu, swoich pożytków zapomniawszy, mogli służyć uczciwie. Piękna to modlitwa, bo człowiek jest nie tylko dzieckiem rodziców, ale także dzieckiem swojego narodu, mniej lub bardziej w nim zakorzenionym.

Wszyscy są odpowiedzialni za ducha patriotyzmu

W Polsce zmieniły się warunki polityczno-społeczne, przestało istnieć zagrożenie granic. Zainteresowania przesunęły się ze „starodawnych dziejów” na czasy obecne. Młodzież jest dumna i cieszy się z dokonań wielkich Polaków, z pozytywnych przemian, które zmierzają do naprawy Rzeczypospolitej. Otwieramy własne serca dla innych, chcemy żyć w zgodzie z innymi ludźmi, widząc w tym wolę Boga, który jest Ojcem wszystkich ludów i narodów. Dzisiaj patriotyzm wyraża się też w solidnej pracy nad sobą i w trosce o dobro wspólne, aby ludzie mogli żyć bezpiecznie i godnie.

Do budzenia patriotyzmu w młodym pokoleniu winny włączyć się różne instytucje i organizacje, środowiska i osoby, rodzina i szkoła oraz Kościół i mass media. Młodych ludzi powinien pociągać dobry przykład osób szczerze zatroskanych o Polskę. Patriotyzm trzeba w narodzie pielęgnować. Wymaga to niemałej troski nas wszystkich i trud ten jest udziałem wielu ludzi, zarówno mieszkających w Polsce, jak i za granicą.

Pracując w Chicago, wiele razy widziałem zatroskanie Polonii o Ojczyznę. Podziwiałem ducha patriotyzmu mieszkających tam Polaków, zapał polskich harcerzy, wspaniale zorganizowaną paradę 3-majową. Podziwiałem dbałość o polskie szkoły i kościoły, o wydawanie prasy polonijnej i o tworzenie patriotycznych programów radiowych. Prężnie działające tam organizacje polonijne wiele razy wspierały Polaków żyjących w Ojczyźnie i podtrzymywały wśród Polonii ducha patriotyzmu. Patriotyzm za oceanem ożywiały też spotkania rodzinne i świąteczne, przyjacielskie rozmowy przy stole, pogawędki, a także polskie piosenki i pieśni śpiewane ku pokrzepieniu serc.

Obchody Święta Niepodległości łączą nas, Polaków mieszkających w kraju i na uchodźstwie. To święto łączy Polaków żyjących w Stanach Zjednoczonych, którzy świętują w tym dniu Dzień Weteranów, oraz Polaków mieszkających w Kanadzie, którzy w tym dniu świętują Dzień Pamięci. Ducha patriotyzmu Polaków podtrzymują solidne korzenie, ale nadal potrzebna jest troska o zachowanie wartości duchowych i materialnych kultury. Wtedy ludzie będą kochać i siebie nawzajem, i Ojczyznę, a żołnierze w pokoju dożyją emerytury. Młode pokolenia natomiast będą mogły spokojnie przeżywać zarówno zwyczajne, jak i świąteczne dni.

Jest jeszcze jedna radość – że na polski stół w wielu domach w tym uroczystym dniu powraca gęsina i coraz częściej podaje się czerwony barszczyk z białą fasolką patriotyczną mającą na sobie wizerunek Orzełka w koronie – symbol polskiego narodowego trwania. Wszystkim życzę radosnego świętowania i smacznego obiadu.

ks. Stanisław Groń SJ

Redaktor naczelny „Posłańca Serca Jezusowego” oraz dyrektor Krajowego Sekretariatu Apostolstwa Modlitwy.